تحلیل نقش منافع فردی و اجتماعی در احیای خانه های با ارزش تاریخی (نمونه موردی: خانه های با ارزش تاریخی محله جلفای اصفهان)

میراث فرهنگی هر ملتی از نشانه های هویتی و سرمایه های فرهنگی جامعه است. گاه در قالب شعر و موسیقی و گاه در کالبد خشت و گل تصویری از تفکر نیاکان ارائه می کند. تصویری که گویای ارزشهای معنوی، فرهنگی، اجتماعی، زیباشناختی، ... و روند تحولات آن از گذشته تا به امروز می باشد. خانه های تاریخی مصداقی از میراث فرهنگی است که تجسم کالبدی از شیو? زندگی، منش و اعتقادات، دانش و هنر مردمان زمان خود را به رخ می کشد. از این رو حفاظت از آن، پاسداشت ارزشها و تفکر سازندگان آن می باشد. خانه های تاریخی روزگاری به واسطه کارکرد سکونت، در زمره املاک شخصی بوده اند اما امروزه به عنوان میراث فرهنگی غیر منقول همانند کالای عمومی هستند که استفاده شخصی مانع از بهره مندی سایر افراد جامعه از ارزشهای نهفته درآن نمی شود. بدین خاطر منافع آن، جامعه را نیز در برمی گیرد. از طرفی اکنون با گذر زمان و با تغییر و تحولات شیوه زندگی، کالبد دیروز ممکن است جوابگوی کارکرد امروز نباشد و منجر به عدم استفاده مستمر و پویا و نگهداری نامطلوب آن شود و همین امر موجب آن شده که در شرایط کنونی حفاظت خانه های تاریخی، ماهیتاً هزینه زا باشد. مالکان خانه های تاریخی، به تنهایی هزینه های مستقیم و غیر مستقیم آن را متحمل می شوند. از یک سو هزینه های تعمیر و نگهداری اثر و از سوی دیگر هزینه فرصت حفاظت به علت محدودیت حقوق مالکیت و به واسطه قوانین حفاظتی آثار تاریخی، منجر به تهدید منافع فردی مالکان شده است. یکی از وظایف برنامه ریزان و مدیران شهری در مقام تصمیم سازان و تصمیم گیران شهر، توجه به منافع فردی و رعایت حقوق شهروندی در راستای حفاظت و افزایش منافع اجتماعی است. از این جهت پژوهش حاضر با هدف تحلیل نقش منافع فردی و اجتماعی در حفاظت خانه های با ارزش تاریخی با رویکرد سطح مداخل? احیا، در پی پاسخگویی به چگونگی برآورد و عوامل موثر بر منفعت فردی و اجتماعی حفاظت خانه های تاریخی و رفع تعارض میان منافع فردی و اجتماعی در این زمینه می باشد. این پژوهش از نظر هدف در زمر? پژوهشهای کاربردی و از لحاظ روش در دسته پژوهشهای پیمایشی، علی ـ تحلیلی و همبستگی می باشد. تجزیه و تحلیل داده ها از روشهای کمی و کیفی و با استفاده از نرم افزارهای spss و eviews و expert choice انجام شده است. محدوده مطالعاتی پژوهش، محله تاریخی جلفا می باشد. هزینه فرصت امکان بهره وری ملک به عنوان منفعت از دست رفته مالکان در حفاظت خانه های تاریخی، بر اساس تحلیل هزینه – فایده محاسبه گردید که مقدار آن متناسب موقعیت و ویژگیهای هر قطعه پلاک تاریخی متفاوت بود. بر اساس تحلیلی از سیاست حمایتی مدیریت شهری، مبنی بر ارزش افزا کردن ابنیه تاریخی با بخشش عوارض بر ارزش افزوده تغییر کاربریها، مشخص شد این رویکرد در مورد بسیاری از املاک تاریخی (حدود 50% املاک تاریخی محدوده مطالعاتی) جوابگوی هزینه فرصت مالکان نمی باشد و غالباً ارزش افزوده حاصل از تغییر کاربریها در مقابل هزینه فرصت عارض شده به مالکان، ناچیز است. منفعت اجتماعی خانه های تاریخی بر اساس مفهوم مطلوبیت و ارتباط آن با تمایل به پرداخت مردم با استفاده از روش ارزش گذاری مشروط (cvm) بررسی شد. نتایج حاکی از آن بود که 90% شهروندان علاقه مند به خانه های تاریخی بودند و بیش از 70% از آنها ابراز کردند در صورت توان مالی تمایل به خرید خانه های تاریخی در محدوده مطالعاتی دارند و متوسط ارزش خانه های تاریخی این محدوده را در مقایسه با املاک غیر تاریخی مجاور، 7/4% بیشتر ارزیابی کردند. بر اساس برآورد مدل رگرسیون معمولی و متغیر وابسته تمایل به پرداخت و متغیرهای مستقل سن، جنس، سطح تحصیلات، بعد خانوار، مخارج ماهانه و شناخت ابنیه تاریخی مشخص شد متغیر بعد خانوار و شغل افراد با سطح اطمینان 99% و متغیر مخارج ماهانه با سطح اطمینان 90% معنی دار است. بدین مفهوم که این سه متغیر بر تمایل به پرداخت افراد تأثیر گذار هستند. و بر اساس نتایج برآورد مدل لوجیت و متغیر وابسته تمایل به خرید و متغیرهای مستقل سن، جنس، سطح تحصیلات، بعد خانوار، مخارج ماهانه و شناخت ابنیه مشخص گردید سطح تحصیلات و شغل افراد با سطح اطمینان 99درصد و بُعد خانوار و سن افراد با سطح اطمینان 90درصد معنی دار می باشد.